Xylofoons en balafoons
In de volksmond wordt het woord ‘xylofoon’ gebruikt om een hele familie aan mallet-instrumenten aan te duiden. We denken dan meestal ook aan het klokkenspel (glockenspiel), de metallofoon, de vibrafoon en de marimba. Maar het woord xylofoon betekent 'klank van hout', afkomstig uit het Grieks.
Mallet-instrumenten zijn instrumenten die bespeeld worden met stokken waar een ‘bolletje’ op zit; een mallet.
De Afrikaanse balafoon is zogezegd de grootvader van de marimba en de xylofoon. Deze drie instrumenten hebben gemeen dat ze (hard)houten toetsen / klankstaven hebben. Klokkenspellen, metallofoons en vibrafoons hebben toetsen van hard staal of aluminium.
De balafoon heeft in onze ogen eerder klankstaven dan toetsen; lichtelijk ongepolijste houten staven die op de juiste toonhoogtes zijn gestemd. De moderne instrumenten zijn fabrieksmatig gebouwd en hebben toetsen, welke vergelijkbaar zijn met de toetsen van de piano; allen dezelfde verhoudingen en afwerking, op de hertz en de boventonenreeks nauwkeurig gestemd.
Bij Stiggelbout Slagwerk hebben we Afrikaanse balafoons en Westerse Orff-instrumenten van Studio ’40 om een zo divers mogelijk aanbod te bieden. De balafoon wordt veel gebruikt in traditionele balafoon- en djembémuziek en cross-over groepen. Het Orff-instrumentarium wordt veelvuldig gebruikt in muzieklessen op (muziek)scholen. Daarnaast ook populair bij akoestische klassieke- tot popconcerten en zelfs in ‘loops’ van elektronische bands.
Xylofoons van Studio ‘49
Waarom Studio ’49?
Studio ’49 is een Duits bedrijf dat zich volledig specialiseert op de bouw van Orff-instrumentarium, zoals Carl Orff dit bedoeld heeft. Sinds 1949 staat deze firma voor kwaliteit en daar is geen woord van gelogen. Bij Stiggelbout Slagwerk zijn wij en onze klanten zeer content met ieder instrument dat bij ons binnenkomt, en vervolgens in de winkel en webshop aanbieden. Kijk hier voor een kijkje in de ‘keuken’ van Studio ’49.
Wat is het verschil tussen een klokkenspel en xylofoon?
Het verschil is vrij groot: het klokkenspel heeft toetsen met een hoge heldere metalen klank, de xylofoon heeft toetsen het keiharde rozenhout/palissander en klinkt heel helder en doordringend met een korte toon. De klankkleuren zeer uiteenlopend, maar passen ze wel uitstekend bij elkaar. Studio 49 gebruikt ook een modern materiaal in plaats van hout: Grillodur, een kunststof materiaal dat een warm en helder geluid voortbrengt.
Welke stokken / kloppers heb ik nodig?
De klankstaaf-instrumenten in ons assortiment worden allemaal geleverd met een paar kloppers, zodat je meteen de ideale kloppers voor jouw instrument krijgt.
Voor klokkenspellen gebruiken we meestal kleine korte stokjes met een houten bol. Hiermee krijg je een heldere klank met een duidelijke aanslag -karakteristiek is voor dit instrument.
Bij een metallofoon is een lange ronde toon gewenst, daarom zijn de bollen omwonden met wol of een ander garen.
Xylofoons worden geleverd met een rubberen bol, voor een warmere klank ten opzichte van de klokkenspellen. De combinatie xylofoons en klokkenspellen wordt vaak toegepast.
Met de meegeleverde stokken maak je alvast een goed begin. Ben je op zoek naar een specifieke klank? Dan zijn er heel veel mogelijkheden! Een paar voorbeelden: de metallofoon is naaste familie van de vibrafoon, daarom werken vibrafoonstokken zeer goed. Xylofoons worden geleverd met een rubberen bol, maar kunnen ook met hout of kunststof worden bespeeld voor een scherpere en meer aanwezige klank.
Balafoonstokken worden omwonden met natuurrubber, verkregen uit de rubberboom en om een harde kern gewikkeld. Vind je de aanslag om jouw instrument alsnog te luid? Dan kun je de bollen eenvoudig met post-elastiek omwinden en zo het geluid verzachten.
Wat voor toonladders heeft het Orff-instrumentarium? Wat is het bereik?
De basismodellen van het Orff-instrumentarium zijn diatonisch, dat wil zeggen de witte toetsen van de piano. Het is daarbij gebruikelijk dat de instrumenten op een ‘c’ beginnen. Alle modellen worden geleverd met bes en fis-toetsen, waarmee je de mogelijkheid hebt om ook stukken in andere toonsoorten te spelen. Daarnaast hebben we een chromatische uitbreiding die wij apart aanbieden. Door deze combinatie te gebruiken kun je alles muzikaal aan.
Het bereik verschilt per instrument. Op onze website is het bereik inzichtelijk gemaakt door het gebruik van het Helmholtz-systeem, waarbij het duidelijk wordt in welk register / welk octaaf het instrument zich begeeft, of het een sopraan- of een alt-instrument betreft.
Balafoons
Waar komt de balafoon vandaan?
Wij importeren balafoons uit twee echte balafoon-landen; Guinee en Burkina Faso. Wij onderhouden goede contacten met bouwers uit deze twee West-Afrikaanse landen. Zij maken balafoons van gbani-hout, ook gbeng of balafoonhout genoemd. Een harde houtsoort die uiterst sterk en klankrijk is.
Wat is het verschil tussen balafoons uit Guinee en Burkina Faso?
Over het algemeen klinken balafoons uit Guinee scheller en doordringender, vanwege de relatief dikke en smalle klankstaven. Aan de kust van West Afrika zijn de meeste melodie-instrumenten diatonisch gestemd zoals de kora en de balafoon.
In de Sahel-landen zoals Burkina Faso en Mali zijn de meeste melodie-instrumenten juist pentatonisch gestemd, zoals de ngoni en de pentatonische balafoon. Deze balafoons hebben plattere en bredere klankstaven, waardoor de klank vol en warm is. Deze balafoons zijn vrijwel altijd een stuk groter dan die uit Guinee.
Zijn de balafoons kwalitatief goed?
Zodra ze in onze vestiging aankomen worden ze in onze werkplaats op kwaliteit gecontroleerd. De klankstaven worden meestal bijgestemd, de kalebassen worden gecontroleerd en zo nodig gestemd en van een nieuw vliesje voorzien of geheel vervangen. Onze specialist op dit gebied is Issa Bouba, een bevlogen vakman en uitmuntende balafonist. Verwacht echter geen gepolijst geluid zoals je gewend bent van een marima, klokkenspel of vibrafoon.
Hoe wordt een balafoon gestemd?
Door het eindeloos aanslaan en door invloed van het klimaat kunnen klankstaven ontstemd raken. Dan is het tijd om de balafoon te stemmen. Het is puur vakmanschap om dit authentieke instrument op de traditionele manier op te knappen.
Waarom hangen er kalebassen onder de klankstaven?
Niet alleen de klankstaven worden gestemd, maar ook de kalebassen moeten optimaal fuctioneren. Bij veel Westerse instrumenten spreken we van een klankkast, zoals die bij onze Orff-instrumenten te vinden zijn. Grotere klokkenspellen, xylofoons, vibrafoons en marimba’s hebben resonatoren. Dit zijn de metalen ‘versterkingsbuizen’ die onder de instrumenten hangen, waarbij lengte en inhoud de toon en volume bepalen die bij elke klankstaaf horen. In plaats van metalen resonatoren worden bij balafoons kalebassen gebruikt om het geluid te van de klankstaaf te versterken. De kalebassen onder de klankstaven moeten op elke toon apart gestemd worden.
Wat is dat zoemende geluid?
Dat zoemende geluid is karakteristiek voor balafoons. In iedere kalebas / resonator zit een gaatje waar een uiterst dun vliesje over gespannen is. Dit vliesje begint bij het aanslaan van de klankstaaf te trillen en produceert dit unieke geluid. Het geeft balafoons een opmerkelijke klank en zorgt er dat het instrument duidelijk waar te nemen is tussen het geweld van de trommels. Veel Afrikaanse slagwerkinstrumenten zoals djembés, doundouns en bellen klinken heel luid, en met deze truc zijn zachtere instrumenten goed te horen. Het is een typisch Afrikaans is de gewoonte om instrumenten een zoemtoon mee te geven. Ook de ngoni en de mbira worden meestal ook voorzien van een extra zoemtoom.
Hoe komen sommige klankstaven aan hun donkere kleur?
Het hout voor de klankstaven wordt gedroogd. Niet alleen door de zon, maar ook in een oven. De klankstaven worden als het ware gebakken om ze te drogen en het hout een hardere structuur te geven. Vooral de balafoons uit Guinée krijgen hiermee een donkere kleur.
Met wat voor stokken bespeel ik een balafoon?
Balafoonstokken zijn net zo bijzonder als het instrument zelf. Ze worden namelijk omwonden met natuurrubber. Lange platte draden worden verkregen uit de rubberboom en vervolgens om een hardere kern gewikkeld. Vind je de aanslag van de stokken op jouw instrument alsnog te luid? Dan kun je simpel met postelastiek het geluid verzachten.
Wat voor toonladder zit er op een balafoon? / Wat is het bereik?
Balafoons beginnen meestal op een F, een G of een c. Dit staat echter niet vast. Een balafoon is traditioneel pentatonisch of diatonisch gestemd. Bij Stiggelbout hebben we een nieuw model ontwikkeld, deze is chromatisch en bestaat uit twee delen. Hierdoor is het instrument helemaal aangepast aan de Westerse wensen en kun je er dus alles op spelen, wat je maar wilt!
Op hoeveel hertz (Hz) is een balafoon gestemd?
De stemming van balafoons is minder nauwkeurig dan bijvoorbeeld het Orff-instrumentarium van Studio ’49, dat de perfectie nastreeft. Het is ook niet het streven om balafoons loepzuiver te stemmen, het instrument wordt traditioneel op het oor gestemd en deze traditie houden we ook hier in ere. Op verzoek kunnen we de balafoon stemmen op bv A440.
Reparatie / onderhoud:
Kan mijn balafoon bijgestemd worden?
Het is mogelijk om jouw balafoon bij ons te laten bijstemmen. De grondtonen kunnen we zo stemmen dat je goed met westerse instrumenten kunt samenspelen. De boventonen, die bij marimba’s en xylofoons heel precies zijn voorgeschreven, worden bij balafoons minder nauwkeurig gestemd. Belangrijker is het dat de kalebassen hun werk doen.
Kan een kapotte kalebas vervangen worden?
Dat is mogelijk. Kalebassen zijn fragiele natuurproducten, dus de kans bestaat dat bij vervoer of een ongelukje een kalebas scheurt. Wij hebben een voorraad aan kalebassen die bedoeld zijn voor reparatie.
