Chau gong, Feng gong, Thai gong, Jin Ban gong

Gongs behoren tot de oudste en belangrijkste muziekinstrumenten van Zuidoost-Azië. De oorsprong gaat terug tot zo’n 2000 jaar voor Christus. De Duitse gongspecialist Jens Zygar neemt zelfs aan dat al in 3500 voor Christus met het begin van het Bronstijdperk de eerste voorlopers van de gong zijn ontstaan.

De zogenaamde keteldrums, bronzen keteltrommen, worden door kenners als voorlopers van gongs gezien. De ontwikkeling zou ook ontstaan kunnen zijn vanuit het beschermende schild dat tot een klinkend signaalinstrument werd uitgewerkt.

Nog voordat er kerkklokken en bellen kwamen, werden gongs al gebruikt om mensen naar de eredienst of ceremonie te roepen. De meeste gongs vinden hun oorsprong in Zuidoost Azië en dan speciaal in China, Burma, Vietnam en Indonesië. andere centra voor gongcultuur zijn Korea, Cambodja, Tibet, India, Thailand en Japan. Het is interessant dat ook in het Oud-Romeinse en Griekse rijk al gongs werden gebruikt.

In de 16e eeuw, in het tijdperk van de kolonialisatie, kwamen de gongs via de zijderoute uit Azië naar Europa, waar ze vanwege de kostbare metalen, de fraaie versieringen en de indrukwekkende klank geliefde handelswaar werden. In het Westen dienden de exotische instrumenten, die dikwijls van mindere kwaliteit waren, vaak slechts als signaalinstrument om de etenstijden in het burgerlijk huishouden aan te kondigen. Ook vandaag de dag is dit nog vaak een van de eerste associaties die met de gong verbonden worden.

De eigenlijke intocht van de gong in de westerse muziekwereld gaat terug naar het jaar 1889, en de toenmalige wereldtentoonstelling die toen in Parijs plaatsvond. In het Nederlandse paviljoen presenteerden Javaanse en Animistische Gamelanensembles hun muziek aan de Europese wereld. Gamelan orkesten zijn bijzonder verfijnde orkesten op Java en Bali die veel van gongs gebruik maken.

De betekenis en toepassing van de gong in het leven van volkeren

In het verre oosten hebben gongs altijd een belangrijke rol gespeeld in het leven van de mensen. De oorspronkelijke functie was die van signaaloverbrenging, om een bepaald dagverloop of ceremonie aan te kondigen of te markeren.

Daarbij werden gongs, net als klokken in onze cultuur, in de tempel gespeeld om signalen aan te geven, religieuze ceremoniën te voltrekken, maar ook om de aandacht van de slapende goden te trekken.

In de rituelen van de oosterse religies heeft de gong ook vandaag nog een bijzondere betekenis. In de Tibetaanse spirituele traditie hebben gongs en klankschalen de diepste verbinding met de kosmos en de spirituele wereld. De gong functioneert als begeleidingsinstrument bij dans-, zang- en gebedsceremonies.

Gongs worden gespeeld bij zowel oorlogsdansen, als ook vreugdefeesten, dodenfeesten, gezang- of theateropvoeringen, maar ook tijdens private huisconcerten. Ze begeleiden huwelijks-, initiatie- en begrafenisriten. Gongmuziek gold als “Verzamelaar van Zielen en begeleider in het hiernamaals”. In de cultus werd de gong voor geestbezwering gebruikt en om demonen te verjagen. Het aanraken van de gong bracht geluk en kracht. Omdat de gongs van kostbare materialen waren gemaakt en ze soms weelderig bewerkt waren was de gong een teken van welstand en rijkdom. Hij diende als geliefde handelswaar, als vervangend geldmiddel, werd als onderpand voor schulden aanvaard, de bruidsschat kon er mee betaald worden of hij kon als grafgift worden gebruikt.

De gong had ook een schaduwzijde. En dat is de reden dat de gong bij sommige mensen gevoelens van angst en vrees opwekt. In China werd hij bv. ook als folterinstrument gebruikt. Daarbij werd de betroffene tussen twee grote gongs vastgebonden en werden deze op een zodanige manier gespeeld dat de aangeklaagde doof kon worden of zelfs overleed.

Vervaardiging 

De traditie van het vervaardigen van gongs werd van generatie op generatie doorgegeven en maar weinig families kenden deze traditie. Sinds de tweede wereldoorlog is de bronzen gongsmeedkunst in Java en andere productiegebieden aan het uitsterven en er zijn nog slechts weinig kwalitatief hoogwaardige instrumenten in Azië. Bij het vervaardigen van een gong was niet alleen het praktische ambacht maatgevend. Er werd van gongsmeden op Java gezegd dat die niet alleen als gewone handwerkslieden, maar ook als sjamanen bekend waren omdat men overtuigd was dat het smeden van een gong alleen kon lukken met de hulp van hogere machten.

Anderzijds nam men aan dat er ook een heleboel lagere geesten waren die de hogere geesten trachtten te hinderen, of ernaar streefden zelf helemaal bezit te nemen van een gong. Daarom moest de smid bekend zijn met sjamanistische praktijken om zichzelf te beschermen tegen het ingrijpen vanuit de geestenwereld en de gong te helpen naar een zegenrijke resonerende werking.

Tijdens het mengen van de legering werden koper en tin en in sommige gevallen kleine hoeveelheden lood en zelfs edelmetalen zoals zilver en goud toegevoegd. In de oude tijden zag men kans om vanuit gecompliceerde smeltingen en langdurige arbeidsprocessen een hoog ontwikkelde smeedkunst te bereiken. Gongs worden gemaakt uit een legering van 80% tot 90% koper en 10% tot 20% tin. Het veranderen van deze verhoudingen heeft gevolgen voor de hardheid en klank van het materiaal.

Vandaag de dag kan men onderscheid maken tussen de traditionele oosterse gongs en de westerse instrumenten zoals die in Europa, Turkije en Noord Amerika worden gemaakt. Het belangrijkste verschil zit in de vervaardiging: alle traditionele oosterse gongs worden gegoten en heet gesmeed, terwijl de westerse gongs uit gewalst bronsplaat worden gehamerd. Soms worden ze , zoals bij Paiste, als een trommelvel gespannen en dan met een hamer verder bewerkt en gestemd.

De verschillende gong-typen

Er zijn vele soorten gongs. Doorsnede, materiaalsamenstelling, fabricageproces, sterkte van het materiaal, kromming van de rand, bewerking van het bovenvlak e.d. zijn allemaal criteria voor onderscheid, waarbij vooral profiel en klank van de gong belangrijk zijn.

De in Europa meest voorkomende gongs zijn te verdelen in een aantal types;

Chau gong (ook wel Tam Tam of Chao Luo)

De Tam Tam geldt als de klassieke vorm van de Chinese gongs en is herkenbaar aan de platte voorkant en de kleine omgebogen rand. De naam Tam Tam wordt vanouds gebruikt in de wereld van de Europese klassieke muziek. Deze benaming geeft soms misverstanden omdat in Afrika het woord Tamtam de algemene benaming is voor Trommel. Deze gong heeft als klank een goed hoorbare grondtoon, en een breed spectrum aan boventonen, waarbij afhankelijk van de soort klopper en diameter van het instrument ook zeer hoge tonen hoorbaar gemaakt kunnen worden. Afhankelijk van de diameter (van 30 – 150 cm) is de dynamische omvang van dit gong type aanzienlijk.

Feng gong (ook wel genoemd Fen gong of Feng Luo)      

De Feng gong is een vlakke gong zonder rand die net zoals de Tam Tam een zeer breed boventoonspectrum laat horen. De klank is opener dan die van de Tam Tam. Er zijn Feng gongs in de handel met een diameter van 40 tot 100 cm, soms zelfs nog meer.

Bult gong (ook wel Nipple gong) 

Bultgongs herken je door een duidelijke welving in het midden van de gong en met een diepe omgeslagen rand. Bij het aanslaan geven ze een aangenaam warme grondtoon met weinig boventonen. De diameter kan variëren van 15 tot 100 cm. Deze soort gong is het meest geschikt voor melodieus spel met meerdere gestemde gongs bij elkaar, en wordt dan ook veel gebruikt in de Gamelanmuziek. Dit type gong komt veel voor in Indonesië, Thailand, Burma en omstreken. Het type gong dat wij leveren is de Thai gong, deze is niet exact op de officiele noten gestemd. Dit is echter wel mogelijk op speciaal verzoek.

Operagong 

De operagong heeft een kleine doorsnede (van 20–40 cm), is licht gewelfd met een vlak midden en een ondiepe rand. Bij het aanslaan laat deze gong direct zijn totale volume aan klank horen, om daarna meteen weer snel uit te klinken. De klank is nogal schril. Deze gong wordt in Chinese opera’s als effectinstrument gebruikt. De Tiger en Jin Ban gongs lijken sterk op Opera gongs maar hebben een bijzonder effect: zij buigen de toon. Een Jin Ban gong gaat van een lagere naar een hogere toon, een Tiger gong gaat van een hogere naar een lagere toon. Dit type gong moet precies hard genoeg in het midden worden aangeslagen.

Paiste gongs

De Zwitserse firma Paiste maakt o.a. de volgende series:

• Planeet Gongs (veelal vlakke gongs, die relateren aan planeetfrequenties volgens de metingen van Hans Cousto)
• Symfonische Gongs (vlakke gongs met een duidelijke heldere grondtoon en een zeer breed klankspectrum)
• Sound Creation Gongs (eigen klankkarakter door associatieve natuurelementen, zoals: Vuur , Aarde, Water en Lucht)
• Tuned Gongs (gongs met een ingesmede bolling, die op exacte toonhoogte gestemd zijn en daardoor geschikt voor samenspel met andere instrumenten.

De klank

In tegenstelling tot snaar- en blaasinstrumenten bezitten gongs een disharmonisch klankspectrum. Net als bij klokken zijn de boventonen op de grondtoon niet harmonisch geordend.

De partialtonen in de gong hangen af van de vervaardigingswijze – ook door de kunst van het hameren en afdraaien, de legering, de wanddikte en de vorm. De klankomvang van een gong bereikt, naar gelang de grootte, de gehoorgrens van over de 90 dB. Door het grote trillende vlak voert de gongklank tot een enorme geluidsdruk, die lichamelijk duidelijk voelbaar wordt en lichaamsresonantie opwekt.

Tegenwoordig maken we onderscheid tussen ‘Introverte’ en ‘Extraverte’ gongs.

De introverte of magnetische gongs komen het meest voor in Indonesië (Gamelan). Zij hebben veelal diep omgesmede randen, waardoor de klank ‘eingeschränkt’ is en de werking is daarom veelal omhullend en verstillend.

De plattere gongs zoals Feng gongs zijn extraverter dan gongs met meer profiel en geven meer een elektrische energie af die opwindend en zelfs agressief kan zijn.

Kloppers

Het gereedschap waarmee een gong tot klinken wordt gebracht is heel bepalend voor het geluid. Je kunt in het algemeen stellen dat elk slaginstrument een eigen ideale klopper heeft, en voor gongs geldt zelfs dat er meerdere stokken tot verschillende klanken leiden. Een stok met een zware en liefst met bont beklede zachte bol veroorzaakt de diepst mogelijke toon. Een stok met een kleine harde bol geeft hoge tonen. Sinds enkele jaren bestaan er kloppers van rubber die over het oppervlak van de gong gestreken moeten worden en bijzondere klanken voortbrengen die doen denken aan dolfijnen. Ook hierbij geldt dat een kleine bol een hoog geluid maakt en een grote bol een laag geluid.

Bovenstaand artikel is door ons opgesteld op basis van een tekst van Erik Karsemeier, Instituut Klankkleur

Hieronder een overzicht van de gongstrijkers en voor welke gongs ze geschikt zijn.